AUTOGRAFY
Autografy utworów Chopina dzielimy na pięć grup, które charakteryzujemy poniżej od strony ich znaczenia dla ustalania tekstu ostatecznego.
1. szkice — nie stanowiące podkładów bezpośrednich, ale mogące wpływać pośrednio na ustalenie ostatecznego tekstu;
2. czystopisy w nieostatecznej postaci, inaczej pierwsze redakcje dzieła — o wartości dla ustalenia tekstu podobnej do szkiców;
3. czystopisy przeznaczone do druku — stanowiące najczęściej źródła podstawowe samodzielne lub łącznie z korygowanymi przez Chopina wydaniami późniejszymi;
4. fragmenty bądź całości utworów wpisywanych przez Chopina okolicznościowo, przeważnie w albumach przyjaciół lub znajomych;
5. dwanaście incipitów kompozycji wpisanych własnoręcznie przez Chopina do spisu utworów znajdujących się w zbiorze pierwszych wydań jego dzieł — należącego do Jane W. Stirling — mogących mieć dla ostatecznego tekstu znaczenie tylko pomocnicze.
Należy podkreślić, że podziału tego — jak zwykle w podobnych wypadkach — nie należy rozumieć w sposób zbyt rygorystyczny; granice pomiędzy grupami, szczególnie pomiędzy grupami sąsiadującymi spośród pierwszych trzech, mogą być w niektórych wypadkach płynne.
Najcenniejsze dla wydania autografy-czystopisy rzadko pisane są przez Chopina w sposób kaligraficzny, najczęściej posiadają kreślenia, poprawki i uzupełnienia na sąsiadujących wolnych pięcioliniach. Charakterystyczną cechą autografów jest wypisywanie powtarzających się części utworów za pomocą wstawionych w puste takty cyfr lub liter, którymi uprzednio Chopin opatrywał odpowiednie takty przy pierwszym ich ukazaniu się.
Jak innym kompozytorom — tak i Chopinowi zdarzało się popełniać błędy we własnych rękopisach. Do najczęstszych należą: opuszczanie znaków chromatycznych, do rzadszych — nieprawidłowe wartości nut (dające w sumie za mało lub za dużo wartości w takcie), niekiedy nawet znajdujemy błędne wysokości nut (typowe kompozytorskie „lapsus calami”).
KOPIE
W ciągu długiego okresu Chopin posługiwał się jako podkładami do wydań nie tylko swoimi autografami, ale również kopiami sporządzonymi na jego zlecenie przez inne osoby.
1. Julian Fontana (1810-1869), kolega szkolny i przyjaciel Chopina, pianista i kompozytor, jest kopistą większości dzieł Chopina napisanych w okresie 1836-1841, przynajmniej następujących: Etiud op. 25 nr 4, 5, 6, 12, 24 Preludiów op. 28, 4 Mazurków op. 30, Scherza b-moll op. 31, 4 Mazurków op. 33, 2 Polonezów op. 40, Taranteli op. 43 (prawdopodobnie istniały jeszcze dwie kopie tego utworu), Poloneza op. 44 (zaginiona), Allegra de concert op. 46, Ballady As-dur op. 47 (zaginiona), 2 Nokturnów op. 48 oraz Fantazji f-moll op. 49 (zaginiona). Wszystkie wyżej wymienione kopie sporządzone zostały w charakterze podkładów do druku pierwszych wydań. Naniesienia Chopina w tekście nutowym posiadają op. 25, 30, 31, 40, 46 i 48.
Prócz powyższych kopii Fontany zachowały się jeszcze nie służące za podkład do druku kopie wcześniejszych redakcji dwóch Preludiów op. 28: nr 3 i nr 17.
2. Drugim kopistą — szeregując według ilości dzieł skopiowanych jako podkłady do druku — jest „ulubiony uczeń Chopina”, Adolf Gutmann (1819-1882), który przepisał co najmniej następujące utwory Chopina: Etiudy op. 25 nr 2, 3, 7, 9, 10, 11, Sonatę b-moll op. 35, Balladę F-dur op. 38 oraz Scherzo cis-moll op. 39. Wszystkie powyższe kopie służyły za podkład do pierwszych wydań i zachowały się do dzisiaj, wszystkie też posiadają naniesienia Chopina.
3. Kopista nieznany 2 nokturnów op. 37 i 4 mazurków op. 41. W starannych i czystych kopiach obu opusów, choć niewolnych od błędów mechanicznych, znajdują się poprawki i naniesienia dokonane ręką Chopina. Kopie obu opusów przeznaczone były jako podkłady do druku. Przekonywające wydaje się wysnute z cech graficznych pisma nutowego tegoż kopisty przypuszczenie Artura Hedleya, że był to kopista zawodowy.
4. Kopista Berceuse op. 57, w której odpisie znajdują się poprawki i naniesienia kompozytora, w tym dopisane przez niego dwa początkowe takty utworu. Kopia ta stanowiła podkład do druku.
Zachowana kopia Nokturnu f-moll op. 55 nr 1, sporządzona przez tegoż kopistę, z własnoręczną dedykacją Chopina dla J. W. Stirling, nie służyła za podkład do żadnego z wydań.
5. Kopista nieznany Mazurka a-moll Dbop. 42A, w którego kopii nie można wykluczyć paru drobnych naniesień Chopina.
6. Kopista nieznany dwóch wcześniejszych wersji Berceuse op. 57; nie posiadają one naniesień Chopina, ani nie służyły za podkłady do druków.
Jak wspomniano już wyżej, w wyjątkowych wypadkach uwzględniamy jako źródła kopie, które nie miały za wzór autografu, ale inną kopię. Do takich np. należy kopia Saint-Saënsa Ballady As-dur op. 47, będąca odpisem sporządzonej z autografu kopii (najprawdopodobniej Fontany), a pozwalająca dokładnie tę ostatnią zrekonstruować, co jest rzeczą zasadniczej wagi dla ustalenia ostatecznego tekstu tego dzieła.
Jest rzeczą oczywistą, że powyżej podana lista kopistów oraz przepisywanych przez nich dzieł Chopina nie może być uważana za kompletną.
